اللهم عجل لولیک الفرج بحق زینب کبری سلام الله علیها

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

اَلسَّلامُ عَلَیکمْ یا اَهْلَ بَیتِ النُّبُوَّة

الّلهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و عَجّل فَرَجَهم

وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ‌ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ‌ أَنَّ الْأَرْ‌ضَ یَرِ‌ثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ

و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.

سوره مبارکه انبیاء آیه ۱۰۵

تفسیر صفحۀ ۳۹ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۲۳۸ - تفسیر نور:

«حافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِینَ» بر انجام همۀ نمازها و (خصوصاً) نماز وسطی (ظهر)، مواظبت کنید و برای خدا خاضعانه به پاخیزید.
نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۳۸:

دربارۀ مراد از نماز وسطی، چند نظریه است

ولی با توجّه به شأن نزول آیه که گروهی به خاطر گرمی‌هوا در نماز ظهر شرکت نمی‏‌کردند و با توجّه به روایات و تفاسیر، مراد همان نماز ظهر است.

توجّه به نماز در لابه‌لای آیات مربوط به مسائل خانوادگی، اشاره به آن است که غرائز و کشش‌های مالی و حقوقی همسر، شما را از نماز غافل نکند.

حفظ هر چیزی باید مناسب با خودش باشد حفظ مال از دست برد دزد است، حفظ بدن از میکروب است، حفظ روح از آفات اخلاقی نظیر حرص، حسد و تکبّر است، و حفظ فرزند از دوست بد می‌‏باشد.
حفظ نماز به چیست؟

حفظ نماز، آشنایی با اسرار آن، انجام به موقع آن، صحیح به جا آوردن، فراگرفتن احکام و آداب آن و حفظ مراکز عبادت و تمرکز فکر به هنگام آن است.

در حدیثی می‌‏خوانیم: نماز به گروهی می‌‏گوید: مرا ضایع کردی خدا تو را ضایع کند و به گروهی می‌گوید: مرا حفظ کردی خداوند تو را حفظ کند. «کافی، ج ۳، ص ۲۶۸»
پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۳۸:

۱. اقامۀ نماز باید مداوم باشد. «حافِظُوا»

۲. همۀ مردم مسئول حفظ نماز هستند. «حافِظُوا»

۳. نماز را به جماعت برپا کنید. «حافِظُوا»، «قُومُوا»

۴. هر کجا زمینۀ سهل‌انگاری یا غفلت احساس می‌شود، هشدار بیشتری لازم است. «وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی‏»

۵. اقامۀ نماز، به توجّه، نشاط، معرفت و اخلاص نیاز دارد. «قُومُوا لِلَّهِ قانِتِینَ»

۶. انسان نباید وصلۀ ناهمرنگ هستی باشد. قرآن دربارۀ هستی می‌فرماید: «کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» «روم، ۲۶» پس اگر ما قانت نباشیم، وصلۀ ناهمرنگ هستی خواهیم بود. «قُومُوا لِلَّهِ قانِتِینَ»

۷. ارزش نماز به خضوع آن است. «قانِتِینَ»
تفسیر صفحۀ ۳۹ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیه ۲۳۹ - تفسیر نور:

«فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالاً أَوْ رُکْباناً فَإِذا أَمِنْتُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَما عَلَّمَکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ» پس اگر (از دشمن یا خطری) بیم داشتید، پیاده یا سواره (به هر شکل که می‌توانید نماز گزارید) و آن‌گاه که ایمن شدید خدا را یاد کنید، همانگونه که آنچه را نمی‌‏توانستید بدانید به شما آموخت.
نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۳۹:

در قرآن گاهی به جای کلمۀ «صلاة»، کلمۀ «ذکر» گفته شده است.

چنان که دربارۀ نماز جمعه می‌فرماید: «فَاسْعَوْا إِلی‏ ذِکْرِ اللَّهِ» به سوی ذکر خدا بشتابید.

و یا خداوند به موسی علیه‌السّلام می‌فرماید: «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی» نماز را به پا دار تا یاد من باشی.

در این آیه نیز مراد از «فَاذْکُرُوا اللَّهَ» نماز است.

آری، فلسفه و روح نماز، یاد خداوند است.

این آیه اشاره به نماز خوف دارد که در شرایط جنگی با احکام مخصوصی که در فقه آمده است، اقامه می‏‌شود.

در احادیث می‌خوانیم که پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله در جنگ احزاب با اشاره نماز خواندند و حضرت علی علیه السّلام در بعضی از جنگ‌‏ها دستور می‌دادند که هنگام جنگ با ایما و اشاره نماز بخوانند.

امام کاظم علیه‌السّلام در جواب شخصی که پرسید: اگر حیوان درنده‌‏ای به ما حمله کرد و وقت نماز تنگ بود چه کنیم؟ فرمودند: با همان وضعی که دارید نماز بخوانید، گرچه پشت به قبله باشد. «تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۱۴۸ و نورالثّقلین، ج ۲، ص ۲۳۹»
پیام‌های سورۀ بقره - آیه ۲۳۹:

۱. نماز، در هیچ حالی ساقط نمی‌‏شود. «فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُکْباناً»

۲. در اسلام عسر و حرج نیست. وقتی امکان استقرار بدن و یا ایستادن به سوی قبله و یا سایر شرایط نباشد، حذف می‌‏شوند. «فَرِجالًا أَوْ رُکْباناً»

۳. نماز، شکر نعمت است. «فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَما عَلَّمَکُمْ»

۴. بعضی از مسائل را انسان نمی‌‏داند، ولی می‏‌تواند به تجربه به دست آورد. ولی بعضی از مسائل را انسان نمی‌‌داند و نمی‌‌تواند که بداند، مگر از طریق وحی. «ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ» و نفرمود: «لا تعلمون»
تفسیر صفحۀ ۳۹ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۰ - تفسیر نور:

«وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً وَصِیَّةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَی الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْراجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِی ما فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» و کسانی از شما که در آستانۀ مرگ قرار می‌گیرند و همسرانی از خود به جای می‌‏گذارند، دربارۀ همسرانشان این سفارش است که تا یک سال، آنها را (با پرداخت هزینه زندگی) بهره‌‏مند سازند و از خانه بیرون نکنند. ولی اگر آنها خود بیرون رفتند و تصمیم شایسته‌‏ای دربارۀ خودشان گرفتند، بر شما گناهی نیست و خداوند توانا و حکیم است.
نکته‌های سوره بقره - آیه ۲۴۰ :

برخی مفسّران معتقدند نزول این آیه، قبل از آیۀ عدّه «بقره، ۲۳۴» و قبل از آیه ارث می‏‌باشد و با نزول آن آیات، این آیه نسخ شده و یا به عبارتی تاریخِ عمل به آن پایان پذیرفته است.

ولی برخی دیگر معتقدند آیات عدّه و ارث، مقدار ضروری و واجب را مطرح کرده که زن فلان مقدار حقّ ارث دارد و فلان مدّت نیز واجب است عدّه نگهدارد، ولی این آیه را می‌توان در کنار وظیفۀ واجب، به صورت یک عمل استحبابی قلمداد کرد.

به این معنا که علاوه‌بر مدّت عدّه، اگر زن به احترام شوهر، خواست تا یک‌سال در خانه بماند، شوهر هم به احترام زن علاوه بر سهم ارث، مخارج یک‌سالۀ او را از ثلث خود، که دربارۀ آن حقّ وصیّت دارد، بپردازد. «تفسیر أطیب البیان»
پیام‌های سورۀ بقره - آیه ۲۴۰:

۱ مردان، بخشی از مال خود را برای همسرانشان وصیّت کنند. «وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ» «وَصِیَّةً لِأَزْواجِهِمْ»

۲. در وصیّت، همسر انسان بر دیگران اولویّت دارد. «وَصِیَّةً لِأَزْواجِهِمْ»

۳. آیندۀ زنان بیوه باید تأمین شود. «مَتاعاً إِلَی الْحَوْلِ»

۴. هر گونه تصمیم زن در انتخاب شوهر مجدّد، باید عاقلانه و مشروع و با احراز مصلحت باشد. «فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ»

۵. تشریع احکام الهی، بر اساس حکمت است. «عَزِیزٌ حَکِیمٌ»
تفسیر صفحۀ ۳۹ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۱-۲۴۲ - تفسیر نور:

«وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ * کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» و برای زنان طلاق داده شده، بهرۀ مناسبی است که (پرداخت آن) بر مردانِ پرهیزکار سزاوار است. این چنین خداوند آیات خود را برای شما تبیین می‏‌کند، شاید که اندیشه کنید.
نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۱-۲۴۲:

در آیات قبل، نحوۀ پرداخت مهریه به زنان طلاق داده شده، قبل از آمیزش و بعد از آن بیان شد.

این آیه یا در مورد کسانی است که در ضمن عقد، مهریۀ آنان مشخّص نشده و قبل از آمیزش طلاق داده می‌شوند، و یا یک سفارش عاطفی و اخلاقی برای تمام موارد طلاق است که علاوه‌بر پرداخت تمام یا نصف مهریه، هدیه‌‌ای جداگانه برای جبران ناراحتی‌‏ها و دل‌شکستگی‏‌های زن، از سوی شوهر به او پرداخت شود.

البته این یک دستور اخلاقی و استحبابی است که سزاوار است متّقین و پرهیزگاران آن را مراعات نمایند.

به هر حال از جملۀ «حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنِینَ» در آیۀ ۲۳۶ و «حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ» در اینجا و «لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ» آیۀ ۲۳۷، می‌‏توان توجّه مخصوصِ اسلام را دربارۀ حفظ حقوق و عواطف زنان مطلّقه به دست آورد.

امام حسن علیه‌السّلام به زنی که طلاق داده بود، کنیزی را به عنوان هدیه بخشید. «کافی، ج ۶، ص ۱۰۵»
پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۱-۲۴۲:

۱. در برخورد با زنان مطلّقه، تقوا لازم است. «وَ لِلْمُطَلَّقاتِ» «حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ»

۲. هدیه دادن که نقش کدورت زدایی و دلجویی دارد، نشانۀ پرهیزکاران است. «مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ»

۳. در احکام و دستورات الهی، باید اندیشه نمود تا به مصالح آن پی ‏برد. «یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»
تفسیر صفحۀ ۳۹ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۳- تفسیر نور:

«أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْیاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَی النَّاسِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَشْکُرُونَ» آیا ندیدی کسانی را که از ترس مرگ از خانه‌های خود فرار کردند، در حالی که هزاران نفر بودند، پس خداوند به آنها گفت: بمیرید (و آنها مردند،) سپس آنان را زنده کرد (تا درس عبرتی برای آیندگان باشند؟) همانا خداوند نسبت به مردم احسان می‏‌کند، ولی بیشتر مردم سپاس نمی‌‏گذارند.
نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۳‌:
شأن نزول - سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۳:

در یکی از شهرهای شام که حدود هفتاد هزار خانوار جمعیّت داشت، بیماری طاعون پیدا شد و با سرعتی عجیب مردم را یکی پس از دیگری از بین می‌‏برد.

در این میان عده‌‏ای از مردم که توانایی و امکانات کوچ داشتند، به امید اینکه از مرگ نجات پیدا کنند از شهر خارج شدند، پروردگار، آنها را در همان بیابان به همان بیماری نابود ساخت.

به گفتۀ صاحب تفسیر تبیان (ج ۲، ص ۲۸۲) تعدادشان از ده هزار بیشتر بوده است، زیرا عرب به بیش از ده هزار «الوف» و به کمتر از آن «آلاف» می‌‏گوید.

از برخی روایات استفاده می‌‏شود که اصل بیماری مزبور در آن شهر، به عنوان مجازات بود؛ زیرا وقتی رهبر و پیشوای آنان از آنها خواست که خود را برای مبارزه و جهاد آماده کرده و از شهر خارج شوند، آنها به بهانۀ اینکه در منطقۀ جنگی مرض طاعون شایع است، از رفتن به میدان جنگ خودداری کردند و خداوند آنها را به همان چیزی که بهانۀ فرار از جنگ قرار داده بودند، مبتلا ساخت.

در برخی تفاسیر و روایات «کافی، ج ۸، ص ۱۹۸» آمده است: وقتی حِزقیل نبی، یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل، از آنجا عبور می‌‏کرد از خداوند درخواست کرد که آنها را زنده کند.

خداوند دعای او را اجابت کرد و آنها را مجدّداً زنده نمود و به زندگی باز گشتند.

البته این الطاف الهی، هشدار و درس عبرتی برای آیندگان تاریخ است که انسان بفهمد و شکرگزار خداوند باشد.

صاحب تفسیر المنار، مرگ و حیات در آیه را به شکلی سمبولیک معنا کرده و آن را کنایه از به دست آوردن استقلال و از دست دادن آن دانسته است.

صاحب تفسیر المیزان، ضمن انتقاد شدید از این طرز تفکّر می‌‌فرماید: باید به ظاهر آیات معتقد بود وگرنه لازم می‏‌آید تمام معجزات و امور خارق‌العاده را توجیه یا تأویل نماییم.

از آنجا که شکر، تنها به زبان نیست، بلکه حقیقت شکر آن است که نعمت‌‌های الهی را در جای خود مصرف کنیم، لذا اکثر مردم شکرگزار واقعی نیستند.

در آیه اگر می‌‏فرمود: «أَکْثَرَهُمْ لا یَشْکُرُونَ» معنا این بود که اکثر آن مردم اهل شکر نبودند؛ ولی قرآن سیمای اکثر مردم در تمام اعصار را بیان می‌‏کند، نه گروهی خاصّ را. «أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَشْکُرُونَ»

شیعه، به رجعت و زنده شدن گروهی از افراد قبل از قیامت، اعتقاد دارد و علاوه‌بر صدها حدیث، از آیاتی همچون این آیه، امکان وقوع آن را استفاده می‌‏کند.
پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۳:

۱. به تاریخ بنگریم و از آن درس بگیریم. «أَ لَمْ تَرَ»

۲. در بیان تاریخ، آنچه مهم است عوامل عزّت و سقوط است؛ نه نام افراد و قبایل و مناطق. «الَّذِینَ خَرَجُوامِنْ دِیارِهِمْ»

۳. آنجا که اراده خداوند باشد، فرار کارساز نیست. «فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا»

۴. خداوند در همین دنیا بارها مردگان را زنده کرده است. «ثُمَّ أَحْیاهُمْ»

۵. فراز و نشیب‌‏ها، مرگ و میرها، زاد و ولدها و زنده‌شدن‏‌های مجدّد، همه نمونه‌‌هایی از الطاف و فضل الهی است. «إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ»
تفسیر صفحۀ ۳۹ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۴ - تفسیر نور:

«وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» و در راه خداوند پیکار کنید و بدانید که خداوند شنوا و داناست.
نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۴:

در آیه قبل خواندیم که فرار از جنگ، چاره‌ساز نیست و قهر خداوند می‌‏تواند هزاران نفر فراری را فرا گیرد.

این آیه می‌‏فرماید: اکنون که مرگ و حیات به دست اوست، پس در راه او پیکار کنید و بدانید که پاداش شما نزد او محفوظ است. زیرا او به آنچه بر شما می‌‏گذرد، آگاه است.
پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۴:

۱. جهاد و مبارزه، زمانی ارزش دارد که برای خدا و در راه خدا باشد. جنگ از سر انتقام و برای اظهار قدرت و استثمار و کشورگشایی مقدّس نیست، بلکه ضد ارزش است. «قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ»

۲. جنگ در راه خدا، شکر نعمت حیات است. آیۀ قبل فرمود: خداوند آنان را زنده نمود، ولی شاکر نبودند. و این آیه می‌‏فرماید: در راه خدا پیکار کنید. بنابراین جهاد، نوعی شکر است. «لا یَشْکُرُونَ» «وَ قاتِلُوا»

۳. توجّه به اینکه ما در محضر خدا هستیم، قوی‌‏ترین عامل و انگیزه برای پیکار در میدان جنگ است. «سَمِیعٌ عَلِیمٌ»

۴. برای فرار از جهاد، عذرتراشی نکنید. زیرا خداوند نیّت شما را می‌‏داند و بهانه‌‏های شما را می‌‏شنود. «سَمِیعٌ عَلِیمٌ»
تفسیر صفحۀ ۳۹ قرآن کریم - سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۵ - تفسیر نور:

«مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»» کیست که به خداوند وام دهد، وامی‌نیکو تا خداوند آن را برای او چندین برابر بیافزاید و خداوند (روزی بندگان را) محدود و گسترده می‌‏سازد، و به سوی او بازگردانده می‌شوید.
نکته‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۵:

در تفاسیر مختلف «تفسیر کبیر، کاشف و نمونه» آمده است که این آیه به دنبال آیۀ قبل که مردم را به جهاد تشویق می‌‏کرد، مؤمنان را به انفاق و وام ترغیب می‌نماید.

زیرا همان‌گونه که برای امنیّت و صیانت جامعه، نیاز به جهاد و تلاش مخلصانه است، همچنین برای تأمین محرومان و تهیه وسایل جهاد، نیاز به کمک‌‏های مادّی می‌‏باشد.

موضوع وام دادن به خدا، هفت‌بار در قرآن آمده است.
شرایط قرض‌الحسنه از دیدگاه تفسیر مجمع‌البیان:

تفسیر مجمع‌البیان «ذیل آیۀ ۱۱ سوره حدید» شرایطی را برای قرض‌الحسنه بیان کرده است. از آن جمله:

۱. از مال حلال باشد؛

۲. از مال سالم باشد؛

۳. برای مصرف ضروری باشد؛

۴. بی‌منّت باشد؛

۵. بی‌‏ریا باشد؛

۶. مخفیانه باشد؛

۷. با عشق و ایثار پرداخت شود؛

۸. سریع پرداخت شود؛

۹. قرض دهنده خداوند را بر این توفیق شکرگزار باشد؛

۱۰. آبروی گیرندۀ وام حفظ شود.

«قَرْضاً»، در زبان عربی به معنای بریدن است و اینکه به وام، قرض می‌‏گویند به خاطر آن است که بخشی از مال بریده و به دیگران داده می‌شود تا دوباره باز پس گرفته شود.

کلمۀ «بسط» به معنای گشایش و وسعت است و «بساط» به اجناسی گفته می‌‏شود که در زمین پهن شده باشد.

جهاد، گاهی با جان است که در آیۀ قبل مطرح شد و گاهی با مال است که در این آیه مطرح شده است.

کلمۀ «کثیر» در کنار کلمۀ «اضعاف»، نشانۀ پاداش بسیار زیاد است. و جملۀ «فَیُضاعِفَهُ» به جای «یضعفه» رمز مبالغه و ازدیاد است. «تفسیر روح‌المعانی»

تعبیرِ قرض به خداوند، نشان‌دهندۀ آن است که پاداش قرض‌الحسنة بر عهدۀ خداوند است. به جای فرمان به قرض دادن، سؤال می‏‌کند که کیست که به خداوند قرض دهد، تا مردم احساس اکراه و اجبار در خود نکنند، بلکه با میل و رغبت و تشویق به دیگران قرض دهند.

از آنجا که انسان غریزۀ منفعت‌طلبی دارد، لذا خداوند برای تحریک انسان، از این غریزه استفاده کرده و می‌فرماید: «فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً» به جای «قرض به مردم» فرمود: «به خداوند قرض دهید»، تا فقرا احساس کنند خداوند خودش را به جای آنان گذاشته و احساس ضعف و ذلّت نکنند.

با اینکه وجود ما و هر چه داریم از خداوند است، امّا خداوند گاهی خود را مشتری و گاهی قرض‌گیرنده معرفی می‌کند تا ما را به این کار تشویق نماید.

حضرت علی علیه‌السّلام فرمودند: جنود آسمان‏ها و زمین از آن خداست، پس آیه قرض برای آزمایش شماست. «نهج البلاغه، خطبه ۱۸۳»

امام کاظم علیه‌السّلام فرمود: از مصادیق قرض به خداوند، کمک مالی به امام معصوم است. «تفسیر روح البیان، ج۱، ص ۳۸۱»

گرچه در آیه، قبض و بسط به خداوند نسبت داده شده است، ولی در روایات می‏خوانیم: هر که با مردم گشاده‌دست باشد، خداوند به او بسط می‌‏دهد و هر کس با مردم بخل ورزد، خداوند نسبت به او تنگ می‌گیرد.

در روایات، پاداش قرض الحسنة هجده برابر، ولی پاداش صدقه ده برابر آمده است. «بحار، ج ۷۴، ص ۳۱۱»

و دلیل این تفاوت چنین بیان شده است که قرض را افراد محتاج می‌گیرند، ولی هدیه و بخشش گاهی به غیر محتاج نیز داده می‌‏شود. «بحار، ج ۱۰۰، ص ۱۳۸»

به فرمودۀ روایات: هر کس بتواند قرض بدهد و ندهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‌کند. «بحار، ج ۱۰۰،ص ۱۳۸»

هنگامی‌که این آیه نازل شد: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها» «نمل، ۸۹» هر کس کار خوبی آورد، بهتر از آن را پاداش می‌‌‏گیرد. پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله از خداوند تقاضای ازدیاد کرد، آیه نازل شد: «فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها» «انعام، ۱۶۰» ده برابر داده می‌شود. باز درخواست نمود، آیه قرض‌الحسنه با جملۀ «أَضْعافاً کَثِیرَةً» نازل شد. پیامبر متوجّه شد که کثیری که خداوند مقدّر کند، قابل شماره نیست. «تفسیر المیزان، ج ۲، ص ۳۱۰»

پاداش خدا به قرض‌دهندگان، هم در دنیا وهم در آخرت است. زیرا در کنار «أَضْعافاً کَثِیرَةً» می‌فرماید: «وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ» گویا حساب قیامت، جدا از پاداش‏‌های دنیوی است.

جلوی بدآموزی و سوء‌برداشت باید گرفته شود.

اگر در اوّل آیه خداوند با لحنی عاطفی از مردم قرض می‌خواهد، به دنبال آن می‌فرماید: «وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ» تا مبادا گروهی همچون یهود خیال کنند که خداوند فقیر است و بگویند: «إِنَّ اللَّهَ فَقِیرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِیاءُ» «آل عمران، ۱۸۱» و همچنین بدانند که قرض گرفتن خدا، برای رشد انسان است، نه به خاطر نیاز او.

منافقان می‌‏گفتند: به مسلمانان انفاق نکنید تا از دور رسول خدا پراکنده شوند. قرآن در جواب آنها فرمود: آنها در چه باوری هستند، مگر نمی‏‌دانند خزائن آسمان‌‌ها و زمین در دست خداوند است! «منافقون، ۷»
پیام‌های سورۀ بقره - آیۀ ۲۴۵:

۱. کمک به خلق خدا، کمک به خداست. «یُقْرِضُ اللَّهَ» به جای «یقرض الناس»

۲. برای ترغیب مردم به کارهای خیر، تشویق لازم است. «فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً»

۳. اگر ما گشایش و تنگ‌دستی را به دست خدا بدانیم، راحت انفاق می‌کنیم. «وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ»

۴. اگر بدانیم که ما به سوی او باز می‏‌گردیم و هر چه داده‏‌ایم پس می‌‏گیریم، راحت انفاق خواهیم کرد. «إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»

منبع : محسن قرائتی، تفسیر نور، ج ۱، ص ۳۷۷-۳۸۵.

بسم الله الرحمن الرحیم

تفسیر سوره مبارکه انعام آیه ۱۴۱

وَهُوَ الَّذِی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَیْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ ﴿۱۴۱﴾
۱۴۱ - او است که باغهاى معروش (باغهائى که درختانش روى داربستها قرار مى گیرند) و باغهاى غیر معروش (درختانى که نیاز به داربست ندارند) آفرید، و همچنین نخل و انواع زراعت را که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند و (نیز) درخت زیتون و انار را که از جهتى با هم شبیه و از جهتى تفاوت دارند (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است در حالى که طعم میوه آنها فوق العاده متفاوت ) از میوه آن به هنگامى که به ثمر مى نشیند بخورید و حق آن را به هنگام درو بپردازید، اسراف نکنید که خداوند مسرفین را دوست نمى دارد.

He brings forth gardens, trellised and untrellised, palmtrees and crops, different to eat, and the olive and pomegranates alike and unlike. When it bears fruit eat of it and pay what is due (the zakat) of it upon the harvest day. But do not be wasteful; He does not love the wasteful. (141)

تفسیر
یک درس بزرگ توحید
در این آیه به چند موضوع اشاره شده است که هر کدام در حقیقت نتیجه دیگرى است .
نخست مى گوید: خداوند همان کسى است که انواع باغها و زراعتها با درختان گوناگون آفریده است که بعضى روى داربستها قرار گرفته ، و بام منظره بدیع و دل انگیز خود چشمها را متوجه خویش مى سازند، و با میوه‌هاى لذیذ و پر برکت کام انسان را شیرین مى کنند، و بعضى بدون احتیاج به داربست بر سر پا ایستاده و سایه بر سر آدمیان گسترده ، و با میوه‌هاى گوناگون به تغذیه انسان خدمت مى کنند (و هو الذى انشا جنات معروشات و غیر معروشات ).
مفسران در تفسیر کلمه معروش و غیر معروش سه احتمال داده اند:
۱ - همان که در بالا به آن اشاره شد، یعنى درختانى که روى پاى خود نمى ایستند و نیاز به داربست دارند، و درختانى که بدون نیاز به داربست روى پاى خود مى ایستند. (زیرا عرش در لغت به معنى برافراشتن و هر موجود برافراشته است و به همین جهت به سقف و یا تخت پایه بلندعرش گفته مى شود
۲ - منظور از معروش درخت اهلى است که به وسیله دیوار و امثال آن در باغها حفاظت مى شود و غیر معروش درختان بیابانى و جنگلى و کوهستانى است .
۳ - معروش درختى است که بر سر پا ایستاده و یا به روى زمین بلند شده اما غیر معروش درختى است که به روى زمین مى خوابد و پهن مى شود.
ولى معنى اول مناسبتر به نظر مى رسد، و شاید ذکر معروشات در آغاز سخن به خاطر ساختمان عجیب و شگفت انگیز این گونه درختان است ، یک نگاه کوتاه به درخت انگور و ساقه و شاخه پر پیچ و خم آن ، که با قلابهاى مخصوصى مجهز است ، و خود را به اشیاء اطراف مى چسباند تا کمر راست کند، شاهد این مدعا است .
سپس اشاره به دو قسمت از باغها و جنات کرده مى گوید: و همچنین درختان نخل و زراعت را آفرید (و النخل و الزرع ).
ذکر این دو بالخصوص به خاطر آن است که از اهمیت ویژه اى در زندگانى بشر و تغذیه او برخوردارند (توجه داشته باشید که جنت هم به باغ و هم به زمینهاى پوشیده از زراعت گفته مى شود).
بعد اضافه مى کند که این درختان از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند یعنى با اینکه از زمین واحدى مى رویند هر کدام طعم و عطر و خاصیتى مخصوص به خود دارند، که در دیگرى دیده نمى شود (مختلفا اکله ).
سپس اشاره به دو قسمت دیگر از میوه‌هائى مى کند که فوق العاده مفید و داراى ارزش حیاتى هستند، و مى گوید: همچنین زیتون و انار (و الزیتون و الرمان ) انتخاب این دو ظاهرا به خاطر آن است که این دو درخت در عین اینکه از نظر ظاهر با هم شباهت دارند، از نظر میوه و خاصیت غذائى بسیار با هم متفاوتند لذا بلافاصله مى فرماید هم با یکدیگر شبیهند و هم غیر شبیه (متشابها و غیر متشابه ) پس از ذکر این همه نعمتهاى گوناگون ، پروردگار مى گوید: از میوه آنها به هنگامى که به ثمر نشست ، بخورید ولى فراموش نکنید که به هنگام چیدن ، حق آن را باید ادا کنید) (کلوا من ثمره اذا اثمر و آتوا حقه یوم حصاده ).
و در پایان ، فرمان مى دهد که اسراف نکنید، زیرا خداوند مسرفان را دوست نمى دارد (و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین ).
اسراف به معنى تجاوز از حد اعتدال است ، و این جمله مى تواند اشاره به عدم اسراف در خوردن و یا عدم اسراف در بخشش بوده باشد، زیرا پاره اى از اشخاص به قدرى دست و دل بازند که هر چه دارند به این و آن مى دهند و خود و فرزندانشان معطل مى مانند.

نکته‌ها:
در اینجا به چند نکته باید توجه کرد:
۱ - پیوند آیه با آیات قبل - در آیات گذشته از این سوره ، سخن از احکام خرافى بت پرستان در میان بود، که از زراعت و چهارپایان نصیبى براى خدا قرار مى دادند، و عقیده داشتند که این سهام باید به شکل مخصوصى مصرف گردد، و سوار شدن بر پشت بعضى از چهارپایان را تحریم مى کردند و بچه‌هاى خود را براى بعضى از بتها قربانى مى نمودند.
آیه فوق و آیه اى که بعد از این مى آید در حقیقت پاسخى به تمام این احکام خرافى است ، زیرا صریحا مى گوید
خالق تمام این نعمتها خدا است ، او است که همه این درختان و چهارپایان و زراعتها را آفریده است و هم او است که دستور داده از آنها بهره گیرید و اسراف نکنید، بنابراین غیر او نه حق تحریم دارد و نه حق تحلیل .
۲- در اینکه جمله اذا اثمر (هنگامى که میوه دهد) با ذکر کلمه ثمره قبل از آن چه منظورى را تعقیب مى کند، در میان مفسران گفتگو است ، ولى ظاهرا هدف از این جمله این است که به مجرد اینکه میوه بر درختان ، و خوشه و دانه در زراعت آشکار شود، بهره گرفتن از آنها مباح و جائز است ، اگر چه حق مستمندان هنوز پرداخته نشده است و این حق را تنها در موقع چیدن میوه و در درو کردن (یوم الحصاد) باید پرداخت (دقت کنید).
۳ - منظور از این حق که بهنگام درو باید پرداخت چیست ؟ بعضى معتقدند همان زکات واجب ، یعنى یکدهم و یک بیستم است ، ولى با توجه به اینکه این سوره در مکه نازل شده و حکم زکات در سال دوم هجرت و یا بعد از آن در مدینه نازل گردیده است ، چنین احتمالى بسیار بعید به نظر مى رسد.
در روایات فراوانى که از اهلبیت (علیهم الاسلام ) به ما رسیده و همچنین در بسیارى از روایات اهل تسنن این حق ، غیر از زکات معرفى شده و منظور از آن چیزى است که بهنگام حضور مستمند در موقع چیدن میوه و یا درو کردن زراعت به او داده مى شود، و حد معین و ثابتى ندارد.
و در این صورت آیا این حکم واجب است یا مستحب ، بعضى معتقدند که یک حکم وجوبى است که قبل از تشریع حکم زکات بر مسلمانان لازم بوده ولى بعد از نزول آیه زکات ، این حکم منسوخ شد، و حکم زکات با حد و حدود معینش به جاى آن نشست .
ولى از روایات اهلبیت (علیهم السلام ) استفاده مى شود که این حکم نسخ نشده و به عنوان یک حکم استحبابى هم اکنون به قوت خود باقى است .
۴- تعبیر به کلمه یوم ممکن است اشاره به این باشد که چیدن میوه‌ها و درو کردن زراعتها بهتر است در روز انجام گیرد، اگر چه مستمندان حاضر شوند و قسمتى به آنها داده شود، نه اینکه بعضى از افراد بخیل ، شبانه این کار را بکنند، تا کسى با خبر نشود، در روایاتى که از طرق اهلبیت (علیهم السلام ) به ما رسیده نیز روى این موضوع تاکید شده است .

منبع (ادامه ...):

https://t.me/fazylatha

حضرت آیت الله امام خامنه ای:

یکی از کارهای مهم نخبگان و خواص، تبیین است؛
حقائق را بدون تعصب روشن کنند ...
در جنگ صفین یکی از کارهای مهم جناب عمار یاسر تبیین حقیقت بود. چون آن جناح مقابل که جناح معاویه بود، تبلیغات گوناگونی داشتند. همینی که حالا امروز به آن جنگ روانی میگویند ...
وقتی به شما چیزی بگویند، سوءظنی یک جا پیدا کنید، وارد شدن سوء ظن به ذهن آسان است، پاک کردنش از ذهن سخت است. لذا آنها شبهه‌افکنی میکردند، سوء ظن را وارد میکردند؛ کار آسانی بود ...
یک جا میدید اختلاف پیدا شده، یک عده‌ای دچار تردید شدند، بگو مگو توی آنها هست، خودش را بسرعت آنجا میرساند و برایشان حرف میزد، صحبت میکرد، تبیین میکرد؛ این گره‌ها را باز میکرد ...
بنابراین، بصیرت مهم است. نقش نخبگان و خواص هم این است که این بصیرت را نه فقط در خودشان، در دیگران به وجود بیاورند.

امام خامنه ای:

دانشگاه میتواند به وسیله‌یی بسیار فعال برای حرکت و امید مردم ... و به عنوان وسیله‌یی برای روشنگری ذهنی مردم به کار برود. همچنین میتواند وسیله‌یی برای اغتشاش و ایجاد آشوب و ناامیدی و سرخوردگی باشد ... 1369/06/18

امام خامنه ای:

دشمن می‌خواهد مردم را به مسائل داخلی و در مقابل هم مشغول کند و آن‌ها را به صف‌آرایی وادار نماید. عقلای جامعه، هوشمندان، آحاد مردم، کسانی که واقعاً احساس مسئولیت می‌کنند، باید به‌شدت مواظب باشند که در جهت خواسته‌ی دشمن قدمی‌برندارند ... 1369/06/21

امام خامنه ای:

اسلام و بیداری اسلامی، در مقابل هرگونه سلطه‌گری ایستاده است و خواهد ایستاد. هر حرکت اسلامی‌که صادقانه باشد، مسلمانان دنیا را که جمعیت کثیری هستند، به خود جلب خواهد کرد و این برای قدرتهای بزرگ، یک خطر است. برای همین است که استکبار جهانی، از انقلابهای دیگر در سایر نقاط عالم، به قدر انقلابِ متکی به اسلام واهمه نداشته است ... 1369/06/21

https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=2355&nt=2&year=1369#97998

آن کسی که اهل تقوا و توجه به خدا باشد، به خدا پناه می‌برد و خدا را پیدا میکند.۱۳۶۹/۰۶/۲۵

https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=8840&nt=2&year=1369#2917

امام خامنه ای:

بعضی از آیات کریمه‌ی الهی، گویی در طول قرنهای متمادی، یا به معنای واقعی تفسیر نشده بود و یا به‌وسیله‌ی ما و نسلهای معمولىِ بشر فهمیده نشده بود. این آیات، در دوران انقلاب ما و در طول این ده، یازده سالِ پُرحادثه و پُرماجرا معنا شد.... یکی از آیات الهی این است که اگر صبر و استقامت کنید، خدا را با خود خواهید یافت: «ان‌اللَّه مع‌الصّابرین» . نمیشود این آیات را همین‌طور خواند و رد شد. هر کلمه‌یی از کلمات این آیات، یک تجربه‌ی زندگی و یک درس حکمت است. همین‌طوری نیست که بخوانیم و عبور کنیم و فکر کنیم که فهمیده‌ایم ...

تا اینجا هرچه وعده‌ی الهی بود، درست بود و عمل شد. هرچه تحلیل براساس آیات محکمات قرآن بود، درست از آب درآمد و محقق شد. تا اینجا ما بوضوح و عیان دیدیم که یک ملت مؤمن و با خدا، وقتی همه‌ی دنیا هم در مقابل او قرار بگیرند، اگر بایستد و صبر کند، شکست نخواهد خورد؛ این را تجربه کردیم ...

در آن روز (جنگ تحمیلی)، همه‌ی دنیا در مقابل جمهوری اسلامی‌ایستادند.

امروز شما به دنیا نگاه کنید. امروز به اطراف خودتان، به افکار عمومی‌عالم، به مطبوعات جهان، به دولتهایی که در صف ایستاده‌اند، تا با جمهوری اسلامی‌رابطه‌ی دوستانه برقرار کنند، به آن کسانی که با صد زبان از گذشته عذرخواهی می‌کنند، نگاه کنید، ببینید جمهوری اسلامی‌در چه وضعیتی است؛ «ولینصرنّ اللَّه من ینصره». خدای متعال، حتماً و محققاً کسانی که او را یاری کردند، یاری می‌کند و نصرت می‌دهد ...

ملتها امید بسته‌اند و بیدار شده‌اند. مسلمانان، امروز به اسلام خودشان افتخار می‌کنند و احساس عزت می‌نمایند. امروز ترس قدرتمندان و زورگویان عالم، فقط از اسلام و قرآن و مسلمانان واقعی است. امروز واهمه‌ی مرتجعان و پیروان و علمداران اسلام امریکایی، از اسلام ناب محمّدی(صلّی‌اللَّه‌علیه‌واله) است. همه فهمیدند و دانستند که اسلام از جا برخاسته و حرکت را آغاز کرده و بازوان خود را باز کرده است و به مسلمانان امید و به مستضعفان نوید می‌دهد؛ و این هم خواهد شد. اگر مشکلاتی بر اثر نفوذ ابرقدرتهاست، برطرف می‌شود ... ۱۳۶۹/۰۶/۲۶

https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?id=2357&nt=2&year=1369#22387

امام خامنه ای:

لزوم اطاعت از دستور فرماندهی به حکم عقل، شرع و تجربه
در روایت دارد که در هر سفری که پیامبر اکرم(ص) سه نفر را می‌فرستادند، یکی را بر آن دو نفر دیگر امیر می‌کردند؛ «فلیؤمّروا احدهم»(۱). امیر قرار می‌داد، یعنی چه؟ یعنی هرچه او گفت، امرش برای اینها واجب‌الاطاعه است. فرق اسلام با غیراسلام این است که در غیراسلام - در بساط طاغوت - آن کسی که امیر شد، اگر وقت غذا رسید، می‌گوید چربترش را جلوی من بگذارید! وقت غذا پختن هم که می‌شود، می‌گوید من امیرم، پس شما چه‌کاره‌اید، بروید ظرفها را بشویید، غذا را هم خودتان درست کنید! در اسلام، این‌طور نیست. امیر و غیر امیر، غذا را با هم می‌خورند؛ گرسنگی هم باشد، با هم می‌کشند؛ کار هم باشد، با هم تقسیم می‌کنند؛ اما هرچه او گفت، باید آنها عمل کنند. اطاعت از دستور فرمانده، واجب است؛ حکم عقل و شرع و تجربه است.۱۳۶۹/۰۶/۲۹
۱ ) سنن ابی داود ،ابن اشعث سجستانی ج ۱ص ۵۸۷ سنن کبری ،بیهقی ج ۵ ص ۲۵۷ جامع صغیر ،سیوطی ج ۱ص ۸۹ کنز العمال ،متقی هندی ج ۶ ص ۷۰۶
اذا کان ثلاثه فی سفر فلیوموروا احدهم »
ترجمه: اگر سه نفر در مسافرتی باشند پس بایدیکی از آنان را به امیری انتخاب کنند.

لزوم مواظبت از خویشتن
ملتِ خوبی است، مجموعه‌ی خوبی است، همه خوبند - شکی نیست - اما وقتی خدای متعال، منِ تنها را به پای حساب می‌طلبد، من به تنهایی باید بتوانم موجودی خودم را ارایه بدهم. نمی‌توانم بگویم ملت ما ملت خوبی بود، همه به جهاد رفتند و من هم در میانشان بودم. نه، شما چه کار کردید؟ همان‌طور که گفتم، «علیکم انفسکم»(۱). خودتان را بپایید. هر کسی باید مواظب خودش باشد.۱۳۶۹/۰۶/۲۹
۱ ) سوره مبارکه المائدة آیه ۱۰۵
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا عَلَیکُم أَنفُسَکُم ۖ لا یَضُرُّکُم مَن ضَلَّ إِذَا اهتَدَیتُم ۚ إِلَى اللَّهِ مَرجِعُکُم جَمیعًا فَیُنَبِّئُکُم بِما کُنتُم تَعمَلونَ
ترجمه:
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‌اید، گمراهی کسانی که گمراه شده‌اند، به شما زیانی نمی‌رساند. بازگشت همه شما به سوی خداست؛ و شما را از آنچه عمل می‌کردید، آگاه می‌سازد.

سنجیدن تقوای فرادی، جدایی از تقوای ملت
این نکته را در همین‌جا عرض بکنم که اگر گفته می‌شود ملت، ملت با تقوا و مؤمن و مخلصی است، هیچیک از آحاد ملت حق ندارد این را به حساب خودش بگذارد و بگوید من که جزو این ملتم، این ملت هم که ملت با تقوا و با اخلاصی است، پس من با تقوا و با اخلاصم! نخیر، «علیکم انفسکم»(۱)؛ خودت را باش. خودتان را به تنهایی در میزان بگذارید. همه هم می‌توانند و هیچ‌کس نیست که نتواند اجمالاً وزن خودش را بفهمد. البته آدم خودش نمی‌تواند دقتهایش را بکند و یک بزرگتر و استاد و مربی لازم است، تا تشخیص بدهد.۱۳۶۹/۰۶/۲۹

۱ ) سوره مبارکه المائدة آیه ۱۰۵
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا عَلَیکُم أَنفُسَکُم ۖ لا یَضُرُّکُم مَن ضَلَّ إِذَا اهتَدَیتُم ۚ إِلَى اللَّهِ مَرجِعُکُم جَمیعًا فَیُنَبِّئُکُم بِما کُنتُم تَعمَلونَ
ترجمه:
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‌اید، گمراهی کسانی که گمراه شده‌اند، به شما زیانی نمی‌رساند. بازگشت همه شما به سوی خداست؛ و شما را از آنچه عمل می‌کردید، آگاه می‌سازد.

تأثیر سیره پیامبر(ص) در مبارزه با بیسوادی در تمدن اسلامی
آن وقتی که در دنیا خبری از علم و سواد و درس و مشق و نشانه‌های تعلیم و تعلم وجود نداشت، اسلام و قرآن ما با «اقرأ» شروع کرد و به قلم و نوشته سوگند خورد و اسیر جنگی را در مقابل یاد دادن چند کلمه آزاد کرد. این، متعلق به چهارده قرن پیش است. همان کارهای اسلام و نبیّ‌مکرم ما(صلّی‌اللَّه‌علیه‌واله‌وسلّم) موجب شد که جامعه‌ی امّیِ عرب (امّی، یعنی بی‌سواد؛ «هوالّذی بعث فی‌الامّیّین») در زمانی که اروپای امروز هیچ خبری از علم و دانش نداشتند، دارنده‌ی بزرگترین دانشگاهها و بزرگترین دانشمندان و فارابی‌ها و ابن‌سیناها و محمّدبن زکریاها و ابوریحان‌ها و دیگران و دیگران شود. یعنی در صدر اسلام، مبارزه‌ی با بی‌سوادی و تحریص و تحریض به علم و دانش، جامعه‌ی اسلامی‌را حدود هفت، هشت قرن از همه‌ی دنیای متمدنِ آن روز جلوتر برد. البته بعد ما رجعت کردیم، مسلمانان تنبلی کردند و کار ما به این‌جا رسید؛ ولی حالا می‌توانیم دوباره شروع کنیم. دوباره انقلاب شد، دوباره اسلام سر کار آمد و حالا دیگر بی‌سوادی معنی ندارد.۱۳۶۹/۰۶/۲۹

سپاه همیشه باید به صورت یک نیروی حاضر آماده‌ی قوی انقلابی هوشیار، در اختیار این ملت بزرگ و این انقلاب باشد.۱۳۶۹/۰۶/۲۹

یک‌یک آحاد سپاه، باید از لحاظ ذخیره‌ی معنوی و ایمانی، به آن حدی برسد که اگر خود او به تنهایی ماند و هیچ‌چیز دیگر با او نماند، قدرت و طاقت و دل و زَهره‌ی ایستادگی در مقابل همه‌ی دنیا را داشته باشد.۱۳۶۹/۰۶/۲۹

برخورد با ظالم و دفاع از مظلوم
اسلام این را به ما میگوید که در مقابله و مبارزه‌ی ظالم و مظلوم، مرزی نیست. هر جای دنیا، همین که مستکبری هست، شما باید با او مبارزه بکنید. باید علیه او باشید، نه با او.۱۳۶۹/۰۶/۲۹

توجه کنید چیزی که شما اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی‌را از یک ارتشِ مجهزِ مدرنِ مجرّبِ از همه جهت کامل، لیکن بی ایمان ممتاز میکند، ایمان و تعبد است ...

ارزش یک ساعت سپاهی گری درست، به مراتب بیش از ساعتها گپ زدن سیاسی بیهوده‌یی است که سیاسیون خیال میکنند با این گپ زدنهایشان، دنیا را زیر و رو میکنند! ...

ما امروز به رزمندگان صدر اسلام با چه چشمی‌نگاه میکنیم؟ همان افتخارات برای شما پاسداران هم وجود دارد ... 1369/06/29

مایه‌ی امتیاز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، توجه و فداکاری و برای خدا بودن و در راه خدا بودن است …

چیزی که برای سپاه معیّن شده، مأموریت بسیار مهمی‌است که با آن حقیقتاً سپاه پشتوانه‌ی انقلاب و حفظ کشور است ... ۱۳۶۹/۰۶/۲۹

توجه به بسیج، از تمام مأموریتهای سپاه بالاتر است‌ ...

در سپاه آمادگیهای معنوی و ذخایر روحی و ایمانیتان را حفظ کنید ... ۱۳۶۹/۰۶/۲۹